home




Schedefonteinkruid - Potamogeton pectinatus




Algemeen








 Algemene kenmerken 


 






 Naam soort(en)groep 


 Schedefonteinkruid 






 Regio 


 Alle continenten en klimaatsystemen 






 Watersysteem 


 Ondiepe meren, beken, estuaria 






 Factsheet opgemaakt door 


 M. van Oorschot 














Schedefonteinkruid. Bron: #1





Habitatbeschrijving



Schedefonteinkruid komt voor in Europa, Azië en Noord-Amerika en verspreid in Afrika, Australië en Nieuw Zeeland #5.



Schedefonteinkruid is een waterplant die met draadvormige steel die gaffelvormig is vertakt een lengte van 3 meter kan halen. De bladeren zijn grasachtig, lijnvormig en veelal 1-4 mm breed. Het is een overblijvende plant die in ons land in het algemeen overwinterd via knolletjes aan het wortelstelsel van de wortelstok. De plant kan ook bovengronds overwinteren, maar dit vindt alleen in de relatief kleine en beschutte wateren plaats #5.



Schedefonteinkruid wordt aangetroffen in ondiep water van allerlei type wateren, van matig voedselrijk tot zeer voedselrijk, van zoet tot brak en van stagnant tot zwak stromend #5. Populaties komen voor in rivieren, oude strangen, kleiputten, zandwinplassen, grindgaten, kanalen, grachten, weteringen, sloten, plassen, meren en kreken #5. In West-Nederland is schedefonteinkruid vrij algemeen. Schedefonteinkruid is een belangrijke voedselplant voor watervogels. De bladeren en zaden worden veel gegeten door meerkoet, wilde eend en knobbelzwaan. De wortelknolletjes in de waterbodem vormen een belangrijke voedselbron voor de kleine zwaan tijdens de migratie (#1,#2). Vissen zetten hun eieren op deze waterplant af en ze vervullen voor voor jonge vissen een kraamkamerfunctie door dekking te bieden tegen predatoren #1. Ook veel macrofauna zijn gebonden aan waterplantenvegetaties, wat weer als voedsel dient voor vissen. De plant zelf wordt ook gegeten, bijvoorbeeld kolblei (Abramis bjoerkna), kroeskaper (Carassius carassius) en blankvoorn (Rutilus rutilus) dient de plant als aanvulling op het hoofdmenu #5.



In juli-augustus is de hoeveelheid bovengrondse biomassa van de schedefonteinkruid maximaal. in de periode juni- september komt schedefonteinkruid tot bloeien. Om dit moment vindt ook de vruchtzetting plaats. Schedefonteinkruid kan zich vooral in dynamische milieu's sterk vegatief uitbreiden #5.



Dosis-effect relaties



Binnen HABITAT studies voor het IJsselmeergebied is tot halverwege 2014 gebruik gemaakt van de dosis-effect relaties van het logistisch regressie model Macromij (#3). De validatie van deze kennisregels op het Markermeer (2006) bleek goed te zijn. Echter, de toenemende verbetering van het lichtklimaat en het effect waterplanten hebben op dit lichtklimaat, leidde in het NMIJ project tot een duidelijk verschil tussen voorspeld potentieel geschikt habitat en daadwerkelijk gekoloniseerd gebied. Op basis van een mixed model benadering zijn nieuwe kennisregels opgesteld. Meer details over de methode zijn terug te vinden in (#6). In (#7) zijn de vegelijkingen getoond tussen de effecten van stuurvariabelen op het potentieel voorkomen van schedefonteinkruid in de Macromij benadering en in de nieuwe mixed model benadering.



De mixed model dosis effect relaties zijn opgesteld op basis van doorzicht en op basis van extinctie.



Doorzicht:

P_potapect = 1*exp(-(0.009131365+deelgebied-2.015339078*diepte_zom+0.0742555*(diepte_zom^2)+0.287750211*diepte_zom*doorzicht-0.000350627*strijklengte))



Extinctie:

P_potapect =1*exp(-(0.323798613+deelgebied-1.92555153*diepte_zom+0.077634715*(diepte_zom^2)+0.055855163*diepte_zom*extinctie-0.000359289*strijklengte))





HGI Potapect = 1 / (1+P_potapect)



deelgebied = het gebiedsintercept. Dit houdt in dat een bepaald gebied een straf of bonus krijgt met betrekking tot het voorkomen van waterplanten. De straf of bonus is gebaseerd op de trainingsdataset voor de kennisregels ( - )

diepte_zom = de gemiddelde waterdiepte in de zomer (m)

doorzicht = secchi diepte (m)

extinctie = extinctiecoefficient (1/m)

strijklengte = de jaargemiddelde effectieve strijklengte met windkracht van 4 Bft of meer (m)



Er zijn benaderingen beschikbaar voor doorzicht en extinctie de lichtklimaatparameters niet gemeten zijn. Zie hiervoor de pagina's doorzicht en extinctie



Standplaats model voor rivieren, getijdewateren, meren, plassen en kanalen



De toepassing van de kennisregels in dit model hangt samen met het watertype dat wordt geanalyseerd.







 standplaatsfactor 


 Meer 


 Rivier 


 Strang 


 Getijde rivier 


 Getijde water 






 stroomsnelheid 


 


 x 


 


 x 


 






 waterdiepte 


 x 


 x 


 x 


 x 


 x 






 wind-expositie 


 x 


 


 x 


 


 x 






 bodemtype 


 x 


 x 


 x 


 x 


 x 






 slibgehalte 


 x 


 


 x 


 


 x 






 watertemp. 


 x 


 x 


 x 


 x 


 x 






 helderheid 


 x 


 


 x 


 


 x 






 zuurgraad 


 x 


 x 


 x 


 x 


 x 






bicarbonaatgeh. 


 x 


 x 


 x 


 x 


 x 






 Eutrofiegraad 


 x 


 x 


 x 


 x 


 x 








Hieronder wordt de beschrijving van de watertypen vermeldt.






 watertype 


 beschrijving 






 Meer 


 stagnante wateren met geringe peildynamiek: meren en plassen.






 Rivier 


 stromende wateren: grote en kleine rivieren, laaglandbeken.






 Strang 


 stagnante wateren met grote peildynamiek: wateren die in verbinding staan met watertype Rivier, zoals oude strangen, zandwinplassen, grindgaten e.d. 






 Getijde-meer 


 semi-stagnante wateren die onder invloed staan van getijdebeweging, zoals kreken, maar ook het Haringvliet sinds de afsluiting.






Getijde-rivier 


 stromende wateren die onder invloed staan van getijdebeweging, zoals de Oude Maas. 








De score wordt bepaald door het minimumwaarde van de kennisregels te nemen.



Hierbij geldt het volgende:







 SI-waarde 


 kwalificatie 






 1.0 


 optimaal 






 0.7 - 0.9 


 goed 






 0.4 - 0.6 


 matig 






 0.1 - 0.3 


 slecht 






 0.0 


 ongeschikt 









Dosis-effect relaties











 stroomsnelheid (m/s) 


 HGI 






 <0.3 


 1 






 0.3 - 0.4 


 0.7 






 0.4 - 0.5 


 0.3 






 >0.5 


 0 








Referentie: #5

NB. Het gaat hier om de gemiddelde stroomsnelheid in de zomermaanden.








 waterdiepte (m) 


 HGI 






 <20 


 0 






 20 - 60 


 1 






 60 - 100 


 0.8 






 100 - 150 


 0.5 






 150 - 200 


 0.2 






 >200 


 0 








Referentie: #5

NB. Hier komt schedefonteinkruid alleen optimaal tot ontwikkeling in geexponeerde locaties. Op luwe lokiaties

onwikkelen zich oevervegetaies met mattenbies en riet. De waterdiepte wordt gemeten ten opziche van het gemiddeld zomerpeil (voor stagnante wateren met geringe peildynamiek). 








 waterdiepte t.o.v. GLW (m) 


 HGI 






 0 - 20 


 0.5 






 20 - 50 


 1 






 50 - 80 


 0.7 






 80-120 


 0.3 






 >120 


 0 








Referentie: #5

NB. De waterdiepte is gemeten ten opzichte van het gemiddeld laagwaterpeil (voor de overige wateren). Hierbij is het gemiddelde laagwaterpeil het waterpeil behorende tot een rivier afvoer die 350 dagen per jaar wordt overschreden.








 strijklengte (m) 


 HGI 






 0 - 1000 


 0.3 






 1000 - 2000 


 0.7 






 2000 - 3000 


 1 






 3000 - 4000 


 1 






 4000 - 5000 


 0.5 






 5000 - 6000 


 0 








Referentie: #5

NB> wellicht komt deze voorkeur doordat er bij golfslag er minder algengroei op de bladeren plaatstvindt. Ook worden de bladeren minder onder een laag detritus bedekt. 










 gem. watertemperatuur (graden Celsius) 


 HGI 






 10 


 0 






 18 


 1 






 25 


 1 






 35 


 0 








Referentie: #5

NB. Het gaat hier om de gemiddelde watertemperatuur gemeten in de maanden juni t/m augustus en dus tijdens het groeiseizoen. Bij een temperatuur boven de 10 graden ontwikkeld de spruit zich vanuit de winterknoppen. Bij temperaturen hoger dan 37 graden celsius vindt er geen groei meer plaats.








 gem. doorzicht (m) 


 HGI 






 0 


 0 






 0.20 


 0 






 0.60 


 1 






 2 


 1 








Referentie: #5

NB. Het gaat hier om het gemiddelde doorzicht bepaald met de Secchi-schijf in de zomermaanden










 gem. zuurgraad (pH) 


 HGI 






 6.5 


 0 






 7.5 


 1 






 9 


 1 






 10 


 0 








Referentie: #5

NB. het gaat hier om de gemiddelde zuurgraad in de zomermaanden. Schedefonteinkruid heeft een voorkeur voor neutrale en basische wateren








 bicarbonaatgehalte (mg/L) 


 HGI 






 0 


 0 






 60 


 0 






 125 


 1 






 200 


 1 








Referentie: #5

NB. Het gaat hier om het bicarbonaatgehalte gemten in de zomermaanden. Bicarbonaat wordt gebruikt door de ondergedoken bladeren voor fotosynthese.










 chloridegehalte (mg/l) 


 HGI 






 0 


 0 






 100 


 0 






 200 


 1 






 10000 


 1 








Referentie: #5

NB. Dit model loopt tot 1000 mg/l chloridegehalte omdat dit model ontwikkeld is voor een voorspelling voor schedfonteinruid in de zoete en licht brakke wateren. Het gaat hier om de gemiddelde chloridegehalten gemeten in de zomermaanden.








 orthofosfaatgehalte (mg P/L) 


 HGI 






 <0.03 


 0 






 0.03-0.08 


 0.5 






 0.09-0.l5 


 0.8 






 0.16 -0.25 


 1 






 0.26 - 0.50 


 0.5 






 >0.50 


 0 












 orthofosfaatgehalte (mg P/L) 


 standplaatskwaliteit 


 HGI 






 <0.03 


 marginaal 


 0 






 0.03-0.08 


 matig 


 0.5 






 0.09-0.l5 


 suboptimaal 


 0.8 






 0.16 -0.25 


 optimaal 


 1 






 0.26 - 0.50 


 matig 


 0.5 






 >0.50 


 marginaal 


 0 







Referentie: #5

NB. Watervegetaties met schedefonteinkruid komen met name voor in voedselrijke tot zeer voedselrijek wateren. De gemiddelde waarde van orthofosfaat waarbij schedefonteinkruid wordt aangetroffen is 0.25 mg P/L. Waar blauwalgen groei in de zomermaanden voorkomt verdwijnt de schedefonteinkruid veelal.  Het gaat hier om het gemiddelde gehalte ortho-fosfaat in de zomermaanden. 










 type bodem (klassen) 


 HGI 






 klei 


 1 






 leem 


 0.7 






 zand 


 0.5 






 veen 


 0.5 








Referentie: #5

NB. Kleibodems hebben voor >25% een korrelgrootte <2micrometer. Leembodems hebben voor >50% een korrelgrootte <50 micrometer. Zandbodems hebben een mediaan van de fractie (M50) 50-2000 micrometer en veenbodems hebben een gehalte organische stof >60%.

NB> als de bodem slibrijk is dan kan schedefonteinkruid hier niet groeien.








 organische stof (%) 


 HGI 






 <10% 


 1 






 10-25% 


 0.5 






 >25% 


 0 












 organische stof (%) 


 slibgehalte bodem 


 HGI 






 <10% 


 geringe sliblaag 


 1 






 10-25% 


 matige sliblaag 


 0.5 






 >25% 


 rijke sliblaag 


 0 







Referentie: #5

NB. Het gaat hierbij om de bovelaag van de waterbodem.



Toepasbaarheid



Het logistisch regressie model voor het Markermeer is enkel gevalideerd voor het Markermeer




Referenties



1http://nl.wikipedia.org/wiki/Schedefonteinkruid

2http://wilde-planten.nl/schedefonteinkruid.htm

3 Van den Berg M.S., W. Joosse & H. Coops (2003) A statistical model predicting the occurrence and dynamics of submerged macrophytes in shallow lakes in the Netherlands. Hydrobiologia 611:623. Download artikel

4  Scheffer, M., 1998, Ecology of Shallow Lakes. Chapman and Hall, London, 357 pp. 

5  Duel, H., Specken, B., 1994, Standplaatsmodel Schedefonteinkruid: een model voor het analyseren van de standplaatskwaliteit van wateren voor vegetaties met schedefonteinkruid (Potamogeton pectinatus). INRO-TNO, Afdeling Planning, Delft, februari 1994

5  Zuidam, B. van, 2014, Upgrade kennisregels waterplanten Download pdf

6  Zuidam, B. van, 2014, Upgrade kennisregels waterplanten - bijlage Download pdf