Een gebiedsgerichte aanpak met meer-waarde voor maatschappij en waterveiligheid
In Nederland proberen we steeds meer anticiperend en slim overstromingsrisico’s te beheersen. Toch is de verwachting dat er op termijn knelpunten ontstaan door effecten van klimaatverandering en veranderingen in het natuurlijke systeem. Bovendien is beschikbare ruimte schaars, en zijn onze ruimtelijke opgaven groot en divers. Hierdoor staan de vaak mono-functionele waterveiligheidsopgaven geregeld op gespannen voet met andere ruimtevragers zoals de energietransitie, woningbouwopgave, of de ontwikkeling van een duurzaam en vitaal landelijk gebied. Daarnaast zal de samenleving zoals we die nu kennen veranderen. Om die reden moeten we nu nadenken over de hoe de maatschappij en ons land er in de toekomst uitziet. Welke waarden zijn nu belangrijk, hoe ontwikkelen de trends in die waarden en welke vinden we op termijn belangrijk, en hoe kunnen we daar nu op voorsorteren en op anticiperen?
Met het concept Waterveilige landschappen is een gebiedsgerichte en toekomstgerichte manier van denken geïntroduceerd om enerzijds een waterveilige omgeving te creëren en anderzijds optimaal aan te sluiten bij maatschappelijke, ruimtelijke en klimaatontwikkelingen. Essentieel hierbij is het redeneren vanuit toekomstige maatschappelijke waarden: niet alleen de fysische omstandigheden veranderen, maar ook de maatschappij ziet er over lange termijn anders uit dan nu. Met deze denk- en werkwijze proberen we los te komen van het vanuit de huidige context alsmaar verder optimaliseren van bestaande oplossingen, maar juist nieuwe oplossingsrichtingen te vinden die passend zijn bij de toekomstige context.
Bouwstenen voor Waterveilige landschappen
Binnen de ontwikkeling van het concept staan verschillende vraagstukken centraal; 1) welke houdingen vinden we met betrekking tot waterveiligheid nu en in de toekomst? 2) met welke systeemrandvoorwaarden (vanuit water- en bodemsysteem) moeten we rekening houden? en 3) welke technische bouwstenen voor Waterveilige landschappen zijn er bekend? Deze memo richt zich op de laatste vraag.
Binnen de verschillende toekomstige contextfactoren (zoals systeemrandvoorwaarden en maatschappelijke ontwikkelrichtingen) kunnen integrale gebiedsoplossingen worden ontworpen waarin bouwstenen ten behoeve van waterveiligheid een plek krijgen en bijdragen aan andere opgaven in dat gebied. En andersom; waarin bouwstenen ten behoeve van andere gebiedsopgaven (natuur, recreatie, landbouw, woningbouw, etc.) bijdragen aan waterveiligheid.
Technische bouwstenen voor Waterveilige landschappen dragen dus altijd bij aan waterveiligheid én aan andere opgaven in een gebied. Hiermee kunnen we verschillende opgaven en investeringen aan elkaar koppelen waardoor maatschappelijke draagvlak voor waterveiligheidsingrepen toeneemt.
Overzicht bouwstenen, en hun bijdrage aan waterveiligheid en omgeving
Er is een inventarisatie gemaakt van (bestaande en) bruikbare bouwstenen voor Waterveilige landschappen. Deze inventarisatie is een matrix weergegeven waarin deze bouwstenen zijn geordend naar de plek in een gebied waar zij toepasbaar zijn: óp/in de waterkering, vóór de waterkering, of áchter de waterkering. Tevens maakt deze matrix voor elke bouwsteen afzonderlijk inzichtelijk hoe en in welke mate deze bijdraagt aan het verkleinen van het overstromingsrisico, en wat kenmerken zijn van de bouwsteen met betrekking tot bijvoorbeeld kosten en realisatie.
Ook maakt de matrix inzichtelijk in welke mate elke bouwsteen aansluit bij kenmerken van de huidige of toekomstige omgeving. Zo zijn sommige bouwstenen geschikter in bepaalde type landschappen, kunnen zij grotere meerwaarde leveren aan bepaalde water- en bodemopgaven, maatschappelijke opgaven of gebiedswaarden zoals identiteit of economische vitaliteit. Als laatste is gepoogd om voor de verschillende bouwstenen te bepalen bij welke mogelijke toekomstige maatschappelijke context zij het best passen. Het overzicht van de in de matrix weergegeven bouwstenen is niet uitputtend. Het is mogelijk dat voor de verschillende gebiedsopgaven aanvullende bouwstenen worden toegevoegd.
Een korte toelichting op elke bouwsteen is in dit overzicht te zien.
Scoren van bouwstenen
In de matrix met bouwstenen zijn scores (0-4) toegekend aan de mate waarin die bouwsteen zich verhoud tot waterveiligheids- of omgevingskenmerken. Meestal houdt een hoge score in dat deze bouwsteen een grote waarde heeft door bijdragen aan andere opgaven, snelle realiseerbaarheid, of bijvoorbeeld goedkope oplossing is. Hiermee zijn bouwstenen te bepalen die een meerwaarde hebben in bijvoorbeeld bepaalde landschapstypen, voor het behalen van specifieke gebiedswaarden, of passend zijn bij een gewenste of verwachte maatschappelijke ontwikkeling.
In deze tabel is de toelichting van de toegekende scores te lezen. Hierbij dient opgemerkt te worden dat scores soms arbitrair kunnen zijn, en soms vooral een relatieve score van de ene bouwsteen ten opzichte van de andere inhouden. Daarnaast kan gebruik van bouwstenen gevolgen hebben voor toepassing van andere bouwstenen. De scores zijn daarmee vooral om een eerste inzicht te geven in welke bouwstenen in meer of mindere mate geschikt zijn voor een bepaalde toepassing.
Selectie en toepassing van bouwstenen
Met de het overzicht van technische bouwstenen voor Waterveilige landschappen worden zowel ruimtelijke planners, ontwerpers, en waterbeheerders geholpen met het bepalen van oplossingen voor waterveiligheid die tevens bijdragen aan andere gebiedsopgaven en -waarden. Met behulp van het overzicht (en de scores) kunnen combinaties van oplossingen worden geselecteerd die bijdragen aan een waterveilige, toekomstbestendige en aantrekkelijke woon-, werk- en leefomgeving.
Uiteraard zijn hierbij ook niet-technische bouwstenen van belang en zullen uiteindelijk ook bijvoorbeeld juridische of bestuurlijke bouwstenen toegevoegd worden.
Vanuit waterveiligheid kunnen de verschillende bouwstenen ieder een andere insteek bieden van hoe om te gaan met waterveiligheid. Er kan gekozen worden voor een minder sterke waterkering, een waterkering met een hogere overstromingskans, waarbij gecombineerd wordt met bouwstenen die gevolgen inperken.
Bovenstaande informatie inclusief alle bijlagen is hier ook als memo te downloaden.
